จาก 112 – 110 ชีวิตติดเลขท้ายของเอกชัย หงส์กังวาน

หากจะพูดถึงอดีตนักโทษ 112 ที่ถูกดำเนินคดีในช่วงทศวรรษที่ 2550 แล้วยังคงโลดแล่นอยู่ในแวดวงการเมืองยุคปัจจุบันเชื่อว่าชื่อของเอกชัย หงส์กังวานน่าจะเป็นหนึ่งในชื่อที่หลายๆคนได้ยินหรือเคยเห็นผ่านข่าว หลังพ้นโทษจำคุก 2 ปี 8 เดือน เมื่อวันที่ 15 พฤศจิกายน 2558 เอกชัยก็กลับมาเคลื่อนไหวทางการเมืองอีกครั้ง บุคลิกโผงผางและความดื้อดึงของเขากลายเป็นภาพจำที่สังคมมีต่อชายคนนี้ ไม่ว่าจะเป็นตอนที่เขาเอาเพลง “ประเทศกูมี” ไปเปิดให้ผู้บัญชาการทหารบกในขณะนั้นอย่าง อภิรัชต์ คงสมพงษ์ ฟังที่หน้ากองทัพบกช่วงก่อนการเลือกตั้ง 2562 หรือตอนที่เขาพยายามจะนำนาฬิกาไปมอบให้พล.อ.ประวิตร วงษ์สุวรรณ ช่วงที่กระแสข่าว”นาฬิกายืมเพื่อน” กำลังเป็นที่สนใจของสังคม

ด้วยการเคลื่อนไหวเกาะกระแสแบบกัดไม่ปล่อยนี้ก็อาจทำให้หลายคนมองว่า เอกชัยเป็นคนบ้าการเมือง แต่ก็คงจะมีน้อยคนที่จะรู้ว่าความ”บ้าการเมือง”ของเอกชัยเกิดขึ้นจากผลกระทบทางเศรษฐกิจที่มีสาเหตุจากการรัฐประหารอย่างการยกเลิก “หวยบนดิน” ถึงวันนี้เอกชัยในวัย 46 ปียังคงต้องวนเวียนขึ้นโรงขึ้นศาลด้วยข้อหาใหม่อย่าง ประทุษร้ายต่อเสรีภาพของพระราชินีจากกรณี “ขบวนเสด็จ” ที่เกิดขึ้นระหว่างการชุมนุมคณะราษฎร 14 ตุลาคม 2563

แม้จะเผชิญกับข้อหาหนักกว่าประมวลกฎหมายอาญามาตรา 112 ที่เขาเคยเจอ  แต่เอกชัยก็ยังคงใช้ชีวิตไปตามปกติโดยไม่คิดหลบหนีพร้อมทั้งยังเริ่มทำงานอดิเรกใหม่ที่หลายคนคงจะคาดไม่ถึง วันที่ 25 กุมภาพันธ์ 2564 อัยการนัดเอกชัยพร้อมผู้ต้องหาคนอื่นๆอีกห้าคนฟังคำสั่งว่าจะฟ้องคดีหรือไม่ “กังวลไปมันก็ไม่ได้ประโยชน์ อะไรจะเกิดก็ให้มันเกิด” เอกชัยกล่าวก่อนจบบทสัมภาษณ์เมื่อถูกถามถึงอนาคตที่ถูกแขวนอยู่บนเส้นด้ายของเขา
 

“บ้านรกหน่อยนะ”

“ใช้คำว่าหนุ่มๆเลยเหรอ” พี่เอกกึ่งอุทานกึ่งโวยเมื่อผมถามถึงภาพถ่ายเก่าๆที่แขวนอยู่ใกล้ๆ ในภาพมีชายหนุ่มคนหนึ่งสวมชุดครุยยืนอยู่ตรงกลางโดยมีชายหญิงสูงอายุคู่หนึ่งยืนขนาบข้าง เขาหันมาแซวผมเสร็จก็พับจอคอม แล้วเดินไปหยิบน้ำอัดลมมาให้ผมกับพี่ช่างภาพคนละแก้ว จากนั้นบทสนทนาของเราก็เริ่มขึ้น

 

+++ความทรงจำในวัยเยาว์ จากดินแดงถึงลาดพร้าว+++

“ม๊ากับป๊าเป็นคนจีนแต่เป็นรุ่นที่สองแล้วเกิดแล้วก็โตที่เมืองไทยนี่แหละ ครอบครัวม๊าอยู่แถวตลาดน้อยเป็นย่านคนจีนพูดกันแต่ภาษาจีน (แต้จิ๋ว) ม๊าแกก็เลยพูดภาษาไทยไม่ค่อยได้ ส่วนป๊าก็ทำรับเหมาก่อสร้าง แกเลยพูดภาษาไทยได้เพราะต้องคุยกับคนงาน” ผมเริ่มชวนพี่เอกคุยเรื่องชีวิตสมัยเด็กของโดยหวังว่า บทสนทนาเรื่องรูปถ่ายเมื่อครู่จะช่วยให้แกย้อนคิดถึงเรื่องราวในวันวาน

“ก็คลุมถุงชนหน่ะสิ มันไม่เหมือนสมัยนี้ที่ไปเจอกันตามมหาลัย ม๊าอายุเกือบ 40 แล้วยังไม่แต่งงานก็เลยโดนจับแต่งงานกับป๊า ผู้ใหญ่คงเป็นห่วงว่าอายุมากแล้วไม่แต่งงานเสียที พี่ก็ไม่รู้หรอกว่าผู้ใหญ่เขาไปจับสองคนนี้แต่งกันได้ยังไง เพราะไม่เคยถามม๊า รู้แต่ตอนนั้นป๊าเซ้งบ้านไว้แถวดินแดง อันนี้แหละเรื่องสำคัญเพราะถ้าป๊าไม่ได้เซ้งบ้านพ่อกับแม่ของม๊าก็คงไม่ให้แต่งงานด้วยเค้าก็คงห่วงเรื่องคามมั่นคงของลูกหลานเพราะอย่างน้อยๆเซ้งมันก็ยังดีกว่าเช่า” พี่เอกตอบเป็นชุดหลังผมถามไปว่าม๊ากะป๊าของแกไปพบรักกันได้อย่างไร      

“พี่อยู่กับป๊ากะม๊าที่ดินแดงจนถึงแปดขวบ ช่วงนั้นก็เริ่มมองหาบ้านใหม่กันเพราะเซ้งมันก็ยังไม่ใช่ของเราสุดท้ายก็มาได้ที่นี่ (บ้านที่พี่เอกอยู่ปัจจุบัน) ย้ายมาช่วงปี 2526 จำได้ว่าตอนนั้นน้ำท่วมกรุงเทพฯ ตอนย้ายมาน้ำแม่งยังท่วมถึงเอวพี่อยู่เลย” ระหว่างที่พี่เอกเล่าความหลังผมแอบเสียมารยาทถามอายุแก  “ตอนนี้พี่ 46 แล้ว เรื่องอายงอายุเนี่ยถามได้ แต่พอบางทีเด็กเรียก น้าๆกูด่าเลย กูไม่ตอบห้ามเรียกน้า ไอ้ชิบหายอยู่ในคุกแม่งพวกวันรุ่นที่เข้ามาใหม่เรียกพี่ น้าๆ พี่ด่าเลยไอ้สัสกูไม่ใช่เพื่อนแม่มึงนะ มาเรียกน้าได้ไงตอนหลังเลยเรียกพี่กันหมด ไอ้ห่ากล้าดียังไงเรียกกูว่าน้า” พี่เอกถึงกับอารมณ์ขึ้นเมื่อนึกถึงความหลังในเรือนจำ

“สมัยเด็กๆพี่เรียนที่ปานะพันธุ์วิทยา ตอนนี้กลายเป็นบิ๊กซีวิทยาไปแล้ว” ผมก็ถามสืบต่อไปว่าสมัยที่พี่เรียนมัธยมพี่ก็คงไม่ได้สนใจการเมืองใช่ไหม “โอ้ยตอนเรียนมหาลัยก็ไม่สน จบมหาลัยก็ไม่สน”

+++ชีวิตมหาลัยและการงานที่ใฝ่ฝัน+++

“ต้องบอกว่าบ้านพี่ฐานะปานกลางนะ แต่ก็ถูกมองว่ามีฐานะ ของทุกอย่างซื้อด้วยเงินสด ไม่เคยผ่อนเลย ตอนพี่จบปี 2540 ม๊าก็ซื้อรถให้ซื้อเงินสด ไอ้คันที่โดนเผาไปนั่นแหละ เอาเป็นว่าไม่มีภาระหนี้แล้วกัน บ้านก็เป็นของเรา รถก็เป็นของเราซื้อเงินสด คนก็อาจจจะมองว่ารวย แต่พี่มองว่ากลางๆแหละ ถ้ารวยมันก็ต้องบ้านใหญ่ๆรถหรู แต่ของพี่มันก็ธรรมดาๆ แต่ไม่เคยเดือดร้อนเรื่องเงิน ไม่เคยเลย” พี่เอกเล่าพื้นเพทางเศรษฐกิจ

“พี่น่าจะต้องเก่งภาษาอังกฤษใช่ไหมถึงไปเรียนเอแบคได้” รูปถ่ายพี่เอกในชุดครุยชวนให้ผมถามคำถามเกี่ยวกับชีวิตสมัยที่เรียนมหาวิทยาลัย ซึ่งแม้ผมจะเคยสัมภาษณ์พี่เอกมาบ้างแต่ก็ไม่เคยคุยกับพี่เอกเรื่องนี้ “พี่ชอบเรียนภาษาต่างประเทศ ตั้งแต่สมัยเรียนปานนะพันธุ์ฯก็ชอบภาษาอังกฤษอยู่แล้ว ที่ชอบภาษาต่างประเทศคงเป็นเพราะเวลาอยู่บ้านป๊ากับม๊าก็คุยภาษาจีน เลยรู้สึกว่าพูดได้หลายๆภาษาสนุกดี พี่พูดได้ทั้งแต้จิ๋ว ภาษาอังกฤษ จีนกลางได้นิดหน่อย ญี่ปุ่นก็พูดได้แต่ไม่เยอะ”

“สมัยเรียนมีแฟนมั้ย” ผมถาม

“มีผัวดิ” พี่เอกตอบ

เขาเล่าต่อเรื่องข้อจำกัดเรื่องความหลากหลายทางเพศว่า สมัยนั้นไม่ได้มีข้อจำกัดเช่นนั้นอยู่ ปัญหาเดียวคือ เวลาไปชอบผู้ชายแต่ก็มีคู่แข่งเป็นผู้หญิง  แล้วพอผู้หญิงคนนั้นรู้ว่า ผู้ชายที่ชอบไม่ได้ชอบตัวเองแต่มาชอบเขาเลยเป็นปัญหา “โอ้ยในมหาลัยมันไม่ได้มีอะไรแบบนั้นหรอก จะมีปัญหาก็คือไอ้คนนั้นดันมีผู้หญิงคนนึงชอบอยู่ แล้วผู้หญิงคนนั้นก็มีแก๊งค์เพื่อนๆที่เป็นผู้หญิง แล้วพอเธอรู้ว่าไอ้ผู้ชายคนนั้นมันไม่ได้ชอบตัวเองแต่มาชอบกูก็เลยมีปัญหากับทั้งผู้หญิงคนนั้นแล้วก็เพื่อนๆของเค้า พี่เองก็รู้สึกว่าไม่ได้ปิ๊งอะไรเค้ามากมายแล้วก็รำคาญผู้หญิงคนนั้นกับเพื่อนๆพอมีปัญหามากนักสุดท้ายก็เลยพอ” พี่เอกร่ายยาว จริงๆภาษาที่แกเล่มมันเผ็ดร้อนกว่านี้เยอะแต่ถ้าให้ผมเล่าแบบ “ตรงตัว” รสชาติของเรื่องก็อาจจะเผ็ดร้อนเกินไป 

“พี่เรียนเกี่ยวกับธุรกิจเพราะตั้งใจว่าอยากค้าขาย อยากทำธุรกิจ จริงๆป๊าก็มีกิจการรับเหมาแล้วก็อยากให้ไปรับช่วงต่อแต่พี่ไม่ชอบไง งานสกปรกต้องไปตากแดด เบื่อคนงานด้วยอะไรด้วย เมื่อก่อนป๊าพาไปไซต์งานประจำ ไม่ได้ไปดูงานหรอกไปทำงาน ไม่ถึงขั้นแบกปูนแต่ไปช่วยยกของตัดกระเบื้องอะไรแบบนั้น เพราะพี่เคยทำไงพี่ถึงรู้สึกไม่ชอบ”

“เมื่อก่อนหาคนงานหายากเพราะธุรกิจของป๊าเป็นรับเหมารายย่อย มีคนงานไม่กี่คนแล้วก็ไม่ได้จ้างคนงานประจำ แต่จ้างเป็นจ๊อบๆไป คนงานก็ไม่ได้อยู่กับเราตลอด บางทีไปรับงานมาคนงานไม่พอก็กูเนี่ยแหละต้องไปทำ เพียงแต่ไม่ได้ทำอะไรหนักถึงขั้นต้องไปแบกปูนผสมปูนแค่ตัดกระเบื้องหรือทำอะไรนิดๆ หน่อยๆแต่แค่นั้นก็รู้แล้วว่าเราไม่ชอบ” 

+++หวยเปลี่ยนชีวิต+++

“พี่เรียนจบช่วงปี 2539 ป๊าก็เลิกทำงานประมาณช่วงนั้น โอ้โหซวยฉิบหายพอจบมีปุ๊บมีวิกฤตเศรษฐกิจปี 40 จบมาก็ตกงานเลย” พี่เอกเล่าถึงช่วงชีวิตหลังเรียนจบว่าเป็นเหมือนช่วงเวลาที่ชีวิตไม่เป็นชิ้นเป็นอันเพราะเรียนจบในช่วงเศรษฐกิจตกต่ำหางานยาก เขาพยายามหาของไปขายหรือทำอะไรเล็กๆน้อยๆแต่ก็ไปได้ไม่ดี “ป๊าเป็นคนที่เล่นหวย เล่นหนักมากแต่แกไม่ซื้อหวยใต้ดินนะเล่นแต่ล็อตเตอรี่ เพราะแกกลัวถ้าถูกเยอะๆเจ้ามือจะไม่จ่าย

เวลาป๊าซื้อหวยถ้าเป็นช่วงมีเงินแกเล่นเป็นหมื่นก็มี พอไม่มีเงินแกก็ลดลงมาเล่นหลักพันหลักร้อย

แกเล่นหนักถึงขนาดที่ช่วงปี 39 แกถูกรางวัลที่หนึ่งได้มาหกล้านแกยังบอกเลยว่ายังได้ไม่คุ้มกับที่แกเคยลงไปแต่ก็ถือว่าโชคดีเพราะมาถูกรางวัลที่หนึ่งตอนปี 39 แล้วพอปี 40 ก็ต้มยำกุ้ง”

“พี่หาอะไรทำก็อกๆแก็กๆไปเรื่อยจนกระทั่งปี 2546 ทักษิณจะทำหวยบนดินพี่ก็เลยสนใจเอาเงินสองแสนไปมัดจำเครื่องออกหวยมา แต่พอถึงเวลาก็ไม่ได้ใช้ บอกว่า ติดขัดข้อกฎหมาย ก็เลยให้ใช้วิธีออกเป็นหวยกระดาษชั่วคราวไปก่อน”

จากนั้นพี่เอกพาเราเดินขึ้นไปที่ชั้นสองของบ้านแล้วเปิดผ้าคลุมโชวเครื่องออกหวยบนดินให้ผมกับพี่ช่างภาพดู เครื่องออกหวยบนดินมีลักษณะคล้ายๆแคชเชียร์เก็บเงินตามห้าง มีจอสัมผัสให้กดเลข เครื่องออกแผ่นหวยที่เป็นหมึกพิมพ์บนม้วนกระดาษเหมือนเครื่องแคชเชียร์ที่ออกบิล “จริงๆมันยังใช้ได้นะแต่พี่จำไม่ได้แล้วว่ามันเปิดยังไง” สุดท้ายผมเลยไม่มีโอกาสเห็นว่าไอ้เครื่องที่ว่ามันทำงานยังไง

จากนั้นพี่เอกทิ้งผมกับพี่ช่างภาพไว้ที่ชั้นสองแล้วหายขึ้นไปบนชั้นสามครู่หนึ่งก่อนจะกลับลงมาพร้อมกล่องไอติมกล่อง เมื่อเปิดออกมาด้านในกล่องอัดแน่นด้วยแผ่นสลิปหวยบนดินที่ผมพอจะคุ้นตาอยู่บ้างเพราะสมัยเรียนมหาวิทยาลัยก็เคยซื้อแบบใบละ 20 บาท เสี่ยงโชคอยู่สองสามครั้ง

“หวยกระดาษที่เขาว่าใช้ชั่วคราวเนี่ยมันมีสองแบบ แบบนึงเป็นแบบพับ อีกแบบนึงต้องเขียนต้นขั้ว แบบหลังนี่แหละที่มีปัญหาบางทีเขียนเลขบนต้นขั้วกับบนตัวหวยไม่ตรงกัน บางทีออกหวยให้แล้วคนขายก็ลืมเขียนต้นขั้ว หวยกระดาษเค้าบอกใช้ชั่วคราวแต่ไปๆมาๆก็ใช้จนตอนหลังเขายกเลิกหวยบนดิน บอกว่าติดเรื่องแก้กฎหมายแก้ไปแก้มาไม่ได้ซักทีรำคาญฉิบหาย”

“มันเหมือนชีวิตลิขิตมาให้พี่ขายหวยเลย ตอนพีคๆนี่เคยขายได้ถึงหลักแสนนะ ขายจนมีเงินไปเที่ยวเมืองนอก งานก็ไม่ได้หนักอะไร เดือนนึงหวยออกสองงวด วันที่หนึ่งกับวันที่ 16 พี่ก็จะเอาหวยไปตั้งขายที่หน้าปากซอยประมาณหนึ่งอาทิตย์ก่อนวันหวยออก อย่างงวดวันที่ 16 พี่ก็ออกไปตั้งขายประมาณวันที่เจ็ดที่แปดยาวไปแล้วพอถึงวันที่ 16 ก็รอไปตั้งอีกทีวันที่ 24 – 25 ขนาดช่วงที่ไม่พีคมากก็ยังได้เงินหลักหมื่นอยู่ มันก็แปลกดีจับอะไรอย่างอื่นไม่รุ่ง พอมาจับหวยกลายเป็นดีแล้วสุดท้ายที่พี่มาเข้ามายุ่งการเมืองก็เพราะหวยนี่แหละ เพราะพอคมช.ยึดอำนาจมันก็เลิกหวยบนดินพี่ก็เลยได้เริ่มไปม็อบครั้งแรกแล้วหลังจากนั้นมันก็เลยเถิดไปไหนต่อไหน”

+++จากแผงหวยหน้าปากซอยสู่การเมืองบนท้องถนน+++

เล่าเรื่องมาสักพักพี่เอกก็ยกแก้วน้ำที่มีรูปหน้าอดีตนายกรัฐมนตรีทักษิณ ชินวัตรขึ้นมา ทำให้ผมอดตั้งคำถามนี้กับเขาไม่ได้โดยเฉพาะอย่างยิ่งเมื่อปะติดปะต่อกับเรื่องเล่าที่ผมได้ยินก่อนหน้านี้ “พี่ชอบทักษิณมั้ย?” “ทักษิณเหรอ ถามว่า ชอบยังไงถ้านโยบายเขาส่งผลดีกับเราอย่างหวยบนนี่ ชอบ หรือ 30 บาทรักษาทุกโรคนี่ ชอบ แต่โดยทั่วไปพี่เฉยๆนะ อย่าง 30 บาทเนี่ยตอนที่พี่ถูกตีก็ไปใช้สิทธิเขาก็รักษาดี ส่วนป๊าเนี่ยส่วนใหญ่แกไปเอกชนแต่ตอนที่แกป่วยครั้งสุดท้ายแล้วเสียเนี่ยไปใช้ 30 บาทก็ไม่ต้องจ่ายอะไรเลยเสียแค่ค่าฉีดฟอร์มาลีน ส่วนเรื่องหวยนี่พี่เองก็ได้ประโยชน์ จากตอนแรกที่จับอะไรก็ไม่ขึ้นพอขายหวยนี่ชีวิตเปลี่ยนไปเลยแต่พอถึงปี 2549 ทุกอย่างก็จบ”

“พอคมช. เลิกหวยบนดีก็มีคนขายหวยมารวมตัวประท้วงแถวกองสลาก พี่ก็ไปกะเขาด้วยแต่ไม่ได้ไปทำอะไรแค่ไปฟังปราศรัย ส่วนคนที่เป็นแกนนำม็อบหวยตอนนั้นก็เป็นพวกตัวใหญ่ที่เขาขายกันหลักล้าน พี่เองก็ไม่ได้สนใจการเมืองอะไรแต่ตอนที่ไปประท้วงเรื่องหวยมันก็มีกลุ่มคนวันเสาร์ไม่เอาเผด็จการประท้วงอยู่ใกล้ๆตรงสนามหลวงพี่ก็เลยว่าไปดูหน่อยคราวนี้ไปกันใหญ่ ชีวิตเลยเถิดไปไหนต่อไหน ยิ่งตกงานหลังๆยิ่งไปม็อบบ่อย เหมือนดวงมันลิขิตให้พี่เป็นแบบนี้ ก็ถ้าไม่มาเลิกหวยบนดินกูก็ไม่ไป(ชุมนุม)หรอก” พี่เอกร่ายยาว

พี่เอกเล่าต่อว่าแกไปม็อบถี่ขึ้น แต่ก็ไปในลักษณะไปคนเดียว ไม่ได้รู้จักใครเป็นการเฉพาะ “คนที่ไปม็อบรุ่นนั้นเดี๋ยวนี้ไม่เห็นละนะ ไม่ใช่ป้าๆที่มากันตอนนี้”

“มันเหมือนดวงลิขิตชีวิตพี่นะ พอเลิกขายหวยก็มาม็อบ พอมาม็อบก็ไปหาหนังสืออ่านเองจน “ตาสว่าง” แบบที่เค้าเรียกกันนั่นแหละ ทีนี้พี่ก็ไปเจอสารคดีข่าวของสำนักข่าวออสเตรเลียพี่ก็ไปไรท์แผ่นมาขายในที่ชุมนุมของกลุ่มแดงสยาม ไม่ได้ขายแพงอะไรขายแผ่นละยี่สิบบาทคืออยากให้คนอื่นได้ดูแล้วก็ยากได้ตังค์ด้วย ทีนี้มีคนมาขอซื้อแต่บอกว่าจะซื้อเยอะให้ยกซีดีไปขายให้เขาตรงแถวอนุสาวรีย์ทหารผ่านศึก พี่ก็โลภตามเค้าไปเท่านั้นแหละโดนเลย” 

+++112 และความโชคดีในความโชคร้าย+++

+++จาก 112 ถึง 110 และชะตาชีวิตที่เหมือนถูกลิขิตแล้ว+++

“ถามว่ากังวลไหม คือคดีนี้โทษมันสูงนะ 112 นี่ 3 ถึง 15 ปี ส่วนของกูนี่แบบสตาร์ทที่ 16 ปี แต่ก็อย่างว่ากังวลไปตอนนี้ก็ไม่ได้อะไรขึ้นมาแล้ว ก็สู้กันไป อย่างวันนี้ทนายก็นัดพี่ไปเซ็นชื่อที่สำนักงานอัยการสูงสุดตอนบ่ายเพราะพี่กับผู้ต้องหาคนอื่นๆในคดีนี้ยื่นหนังสือขอความเป็นธรรมกับอัยการ”

หลังจบการสัมภาษณ์ในวันนี้ผมกับพี่เอกและพี่ช่างภาพจะต้องเดินทางไปที่สำนักงานอัยการสูงสุดเพื่อให้พี่เอกเซ็นเอกสารกับทนายความ หลังจากนั้นจึงจะพาพี่เอกไปถ่ายรูปที่อาคารรัฐสภา 

+++งานอดิเรกใหม่+++

ผมบอกพี่เอกตั้งแต่แรกแล้วว่าวันนี้อยากจะคุยเรื่องตัวตนและมิติอื่นๆในชีวิตของแกที่มันไม่ใช่การเมืองหรือคดีเพราะเชื่อว่านั่นคงเป็นเรื่องที่หลายๆคนน่าจะเคยได้อ่านหรือฟังจากการรายงานของสื่อไปบ้างแล้ว พี่เอกก็ดูจะเตรียมตัวไว้เป็นอย่างดี ข้างๆโซฟาที่แกนั่งมีอัลบั้มขนาดใหญ่วางเรียงรายอยู่สี่อัลบั้ม ครั้งหนึ่งระหว่างที่ผมขอพักการสัมภาษณ์เพื่อออกไปเข้าห้องน้ำพี่เอกก็หยิบของในอัลบั้มมาเปิดให้พี่ช่างภาพดู จากนั้นเสียงบทสนทนาว่าด้วยสงครามโลกครั้งที่สองและคณะราษฎรแว่วมาเข้าหูของผม

เมื่อผมกลับมาที่โต๊ะก็พบว่า วัตถุปริศนาในอัลบัมที่ดูพี่เอกแกจะภูมิใจกับมันก็คือธนบัตร บางฉบับเป็นของรัชกาลที่เก้าที่ผมเคยเห็นหรือเคยใช้ตอนเด็กๆ บางฉบับก็ไม่เคยแม้แต่จะเห็น

“สมัยเด็กๆพี่ก็เคยสะสมแบงค์นะแต่เก็บแบบสะเปะสะปะ ทีนี้พอม๊าเสียพี่ก็ไปเก็บของที่บ้านของม๊าแล้วก็เจอแบงค์เก่าๆ ก็เลยคิดว่าอยากจะสะสมแบงค์แบบจริงจัง จากนั้นพี่ก็ใช้วิธีไปเข้ากลุ่มที่เขาปล่อยของแล้วก็หาซื้ออันที่เรายังขาด จริงๆพี่ก็กลับมาสะสมแบงค์แบบจริงจังไม่นานนี้เองประมาณช่วงเดือนมกราที่ผ่านมา (มกราคม 2564)”

 “จะเก็บของมันต้องเก็บให้จริงจัง ต้องเก็บให้ครบ แล้วก็ต้องรู้เรื่องมันด้วยไม่ใช่สักแต่เก็บ พี่หงุดหงิดทุกทีเวลาไปเจอคนขายที่ไม่รู้เรื่อง อย่างแบงค์บางรุ่นเหมือนกันหมดต่างกันในรายละเอียดเล็กน้อยอย่างเช่นลายน้ำ เชื่อไหมคนขายบางคนสักแต่ขายยังไม่รู้จักเลยว่าลายน้ำคืออะไร”

“แบงค์มันไม่ใช่แค่เงินที่เอาไว้ใช้จ่าย มันมีเรื่องราวเบื้องหลังทางการเมือง อย่างมีแบงค์รุ่นหนึ่งที่ออกสมัยคณะราษฎรยังมีอำนาจ จะเห็นว่าด้านหน้าเป็นรูปในหลวงแต่ด้านหลังเป็นรูปพระที่นั่งอนันต์ฯ (พระที่นั่งอนันตสมาคม) หมดทุกราคา และก็มีลายน้ำเป็นรูปพาน รู้ไหมทำไมเป็นลายนั้น ก็พระที่นั่งอนันต์เป็นจุดที่คณะราษฎรอ่านประกาศคณะราษฎรฉบับที่ 1 ส่วนพานรัฐธรรมนูญมันก็คือสัญลักษณ์ของระบอบใหม่

ตอนหลังพอคณะราษฎรเริ่มหมดอำนาจ เขาก็เปลี่ยนลายน้ำจากรูปพานเป็นรูปในหลวงแล้วสุดท้ายก็เปลี่ยนลายด้านหลังแบงค์” พี่เอกพูดพร้อมนำธนบัตรที่แกมีมาส่องลายน้ำให้ผมดู

“อย่างอีกรุ่นหนึ่งพี่ยังไม่ได้คือธนบัตรรุ่น “ไทยถีบ” สมัยก่อนเมืองไทยยังพิมพ์แบงค์ไม่ได้เอง เราต้องส่งไปพิมพ์ที่อังกฤษ เสร็จแล้วพอมีสงครามโลกครั้งที่สอง เราก็ประกาศสงครามกับอังกฤษแล้วก็ต้องส่งแบงค์ไปพิมพ์ที่อยู่ปุ่นแทน แบงค์รุ่นนั้นจะดีไซน์ให้พระพักตร์ของในหลวงเป็นคล้ายๆคนญี่ปุ่นคือญี่ปุ่นเขาไปปรับอะไรตามอำเภอใจ แบงค์ที่ส่งไปพิมพ์ที่ญี่ปุ่นมันจะเป็นแบงค์เปล่า ไม่มีลายเซ็น ไม่มีตัวเลขกำกับ ต้องเอาพิมพ์ทับที่เมืองไทย พอพิมพ์แบงค์เสร็จญี่ปุ่นจะส่งลงเรือมาขึ้นที่สิงคโปร์แล้วใส่รถไฟขึ้นมา ทีนี้ก็มีขบวนการคนไทยที่ต่อต้านญี่ปุ่นไปคอยดักขึ้นรถไฟขนสินค้าของญี่ปุ่นแล้วถีบข้าวของลงมาเหมือนจะตัดกำลังญี่ปุ่น พอถีบเสร็จก็จะมีอีกทีมหนึ่งที่ไปรับเก็บลังสินค้าที่ร่วงลงมา ปรากฎว่าครั้งหนึ่งเขาไปถีบลังใส่แบงค์สิบ รัฐบาลจอมพลป.เลยต้องแก้ลำด้วยการแก้มูลค่าบนหน้าธนบัตรจาก 10 บาท เป็น 50 สตางค์ ก่อนที่จะยกเลิกแบงค์ชุดนั้นไป”

นี่คือตัวอย่างเรื่องเล่าเกี่ยวกับของสะสมที่พี่เอกเล่าให้ผมฟัง เราคุยเรื่องของสะสมที่บ้านของพี่เอกเสร็จก็เกือบเป็นเวลาเกือบเที่ยงแล้ว พี่เอกจึงชวนผมกับพี่ช่างภาพออกจากบ้านเพื่อที่พี่เอกจะได้ไปเซ็นเอกสารที่สำนักงานอัยการสูงสุด  ผมกับพี่เอกต้องนั่งรถตู้ไปด้วยกันส่วนพี่ช่างภาพขับมอเตอร์ไซค์มาจึงขอล่วงหน้าไปก่อน ตลอดทางที่รถตู้วิ่งจากบ้านไปที่สำนักงานอัยการ พี่เอกง่วนอยู่กับโทรศัพท์ของแกตลอดเวลา แน่นอนแกไม่ได้โพสต์ข้อความทางการเมือง “ต้องคอยดู คนขายบางคนจะเอาแบงค์หายากมาปล่อยแบบถูกๆแต่พอเราแชทไปถามก็จะบอกว่าของไม่มีแล้ว แล้วก็จะเอาของตัวอื่นหรือตัวที่สภาพเยินกว่ามาขายแทน ต้องระวังพวกนี้” พี่เอกไม่วายบ่นแกมให้คำแนะนำกับผมที่สะสมแบงค์เหมือนกันเพียงแต่ถ้าเทียบกันแล้วของสะสมของผมนี่คงจะ “เด็กๆ” ไปเลยถ้าเทียบกับคอลเลคชันของพี่เอก  

“ใครจะว่าบ้าก็บ้าแต่พี่มองว่ามันเป็นการลงทุนนะ แบงค์เนี่ยขายยังไงมูลค่ามันจะไม่ต่ำกว่าเดิม ยิ่งเก่า ยิ่งหายาก ยิ่งแพง”

เชื่อว่านี่คงเป็นอีกมุมหนึ่งของพี่เอกที่หลายๆคนน่าจะยังไม่เคยรู้จัก

+++นับถอยหลังสู่วันที่ 25 กุมภาพันธ์ 2564+++

เมื่อรถตู้ของเรามาถึงที่หน้าศาลอาญา มีประชาชนกลุ่มหนึ่งมารอให้กำลังใจผู้ต้องหาคดีมาตรา 112 สองคนที่ถูกดำเนินคดีจากการปราศรัยในการชุมนุม 19 กันยา ทวงอำนาจคืนราษฎร คือรุ้ง ปนัสยาและไมค์ ภาณุพงศ์ ที่มีกำหนดเข้าฟังคำสั่งอัยการและคาดว่าจะถูกส่งตัวฟ้องในวันนั้น (จตุภัทร์หรือไผ่ ดาวดิน ผู้ต้องหาอีกคนหนึ่งมีกำหนดเข้าฟังคำสั่งอัยการในวันนี้ด้วยแต่เขาไม่ได้มา) รวมทั้งผู้ต้องหาที่ถูกดำเนินคดีตามประมวลกฎหมายอาญามาตรา 116 อีก 15 คนที่มีกำหนดเข้าฟังคำสั่งอัยการในวันเดียวกัน ผมกับพี่เอกจึงลงรถที่ศาลอาญาแทนที่จะไปที่สำนักงานอัยการเลย ทันทีที่พี่เอกลงรถที่หน้าศาลก็มีทั้งเจ้าหน้าที่สายข่าวและสื่อมวลชนที่อยู่แถวนั้นถ่ายภาพ พี่เอกก็ไม่ได้ว่าอะไรก่อนจะเดินไปทักทายคนรู้จักที่อยู่ใกล้ๆรถกระบะที่คล้ายจะเป็นรถอำนาวยการ คนที่รถทักทายพี่เอกพร้อมส่งข้าวให้แกสองกล่อง พี่เอกเก็บไว้เองกล่องหนึ่งก่อนจะส่งอีกกล่องมาให้ผม

พี่เอกพูดคุยกับคนที่หน้าศาลอาญาครู่หนึ่งก่อนจะเดินไปที่สำนักงานอัยการสูงสุด เราใช้เวลาอยู่ที่นั่นประมาณชั่วโมงเศษเพื่อรอพี่เอกเซ็นเอกสารจากนั้นจึงไปที่จุดหมายปลายทางสุดท้ายของวันคือที่รัฐสภาเพื่อถ่ายรูปพี่เอกกับอาคารรัฐสภา

ทันทีที่เราก้าวเท้าขึ้นแท็กซี่พี่คนขับแท็กซี่ก็ทักพี่เอกบอกว่า “ผมจำคุณได้” ผมเลยถามพี่เอกต่อว่าหลังจากเรื่องที่ผ่านมาทั้งหมดแกน่าจะเป็นคนดังไปแล้วมีคนทักแกแบบนี้บ่อยไหม “สมัยก่อนพวกเด็กๆไม่มีใครรู้จักพี่หรอก เวลาไปม็อบก็มีแต่พวกคนเสื้อแดงที่ทักทาย แต่พอโดนจับเพราะคดี 110 ก็มีคนรู้จักเยอะขึ้น บางทีไปเดินจตุจักรหรือเดินห้างก็มีคนมาทักว่าพี่เอกชัยใช่ไหม ขอถ่ายรูปหน่อยอะไรแบบนี้”

“พี่ไม่เคยอยู่ในสถานการณ์แบบนี้นะที่มีคนมาสนใจขนาดนี้ ตอนที่ถูกขังด้วยคดี 110 พี่ก็แค่ได้ยินจากเจ้าหน้าที่ราชทัณฑ์ว่ามีคนมารอรับที่หน้าเรือนจำ แต่ก็ไม่คิดว่าจะเยอะแบบนั้น แถมพอออกมาก็มีการ์ดมาล้อมหน้าล้อมหลังพี่เหมือนจะส่งพี่ขึ้นรถ พี่ยังนึกในใจเลย มึงมาล้อมก็ไม่ได้ประโยชน์อะไรเพราะมึงก็ไม่ได้ตามกูกลับบ้าน มันมาดักยิงหน้าบ้านก็เท่านั้น แต่ก็นะพี่ก็ไม่เคยคิดเหรอกว่าตัวเองจะมาอยู่ในความสนใจของคนถึงขนาดนี้”

ผมชวนพี่เอกคุยเรื่องเกี่ยวกับชีวิตแกแต่คุยไปซักพักแกก็จะวกกลับมาเรื่องแบงค์ งานอดิเรกใหม่ของแกจนได้ บทสนทนาหลังจากนั้นแทบไม่เหลืออะไรแล้ว เรามาถึงที่หน้ารัฐสภา ผมพาพี่เอกขึ้นไปถ่ายภาพบนสะพานลอยเหนือสี่แยกเกียกกาย แล้วก็พาไปถ่ายที่ท่าน้ำเกียกกาย พี่เอกบอกกับผมว่าเขาไม่เคยเดินไปตรงท่าน้ำเกียกกายมาก่อน เวลาที่เหลืออยู่ระหว่างการถ่ายรูปเราแทบไม่ได้คุยอะไรกันนอกจากผมจะขอให้พี่เอกโพสต์ท่าต่างๆ ผมไม่รู้ว่าตอนนั้นพี่เอกคิดอะไร แต่สำหรับผมความรู้สึกตอนนั้นมันปนกันหลายอย่าง วันนี้ผมได้รู้จักพี่เอกในมุมที่ไม่คิดว่าจะได้รู้จักมาก่อน และที่สำคัญระหว่างบทสนทนาผมได้ค้นพบเรื่องน่าเศร้าของสังคมไทย

“โอ้ยแกโดนแค่ 116 ไม่ใช่เหรอ มาโพสต์ห่วงกลัวลูกเมียเดือดร้อน” บทสนทนาที่พี่เอกพูดขึ้นลอยๆกับเพื่อนนักเคลื่อนไหวคนหนึ่งในตอนต้นก่อนเริ่มการสัมภาษณ์อดทำให้ผมคิดไม่ได้ว่า เราอยู่ในสังคมแบบไหนที่คนสองคนต้องมาปรับทุกข์หรือบลัฟกันว่าโทษที่เกิดจากการเข้าร่วมแสดงทางการเมืองของใครหนักกว่ากัน

ผมปล่อยตัวเองอยู่กับห้วงคะนึงของตัวเองเงียบๆหลังร่ำลากับพี่เอกตรงท่าน้ำเกียกกายก่อนที่เขาจะค่อยๆเดินลับตาไป   

เรื่องโดย อานนท์ ชวาลาวัณย์ (iLaw)
ภาพโดย Banrasdr Photo